Biogram

Maria Zmarz-Koczanowicz (ur. 8 listopada 1954 roku w Cieplicach Śląskich) – reżyserka i scenarzystka filmów dokumentalnych. W 1978 roku ukończyła studia na Wydziale Malarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznej we Wrocławiu (dziś Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta), a cztery lata później – w 1982 – na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 2008 roku uzyskała tytuł doktora sztuki filmowej.

W 1983 roku debiutowała filmem „Każdy wie za kim stoi”, którego głównym bohaterem była gigantyczna, absurdalna i surrealistyczna kolejka. Od tego czasu zrealizowała kilkadziesiąt filmów, wiele z nich otrzymało liczne nagrody i weszło na stałe do kanonu polskiego kina dokumentalnego. Największą sławę przyniosły jej produkcje stanowiące socjologiczną próbę sportretowania polskiego społeczeństwa, na przykład „Jestem mężczyzną” (1985, nagrodzone m.in. Brązowym Lajkonikiem na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie) – portret PRL-owskiego działacza społecznego i politycznego z wrocławskich Świniar. Człowiek ten funkcjonuje w wielu odmiennych organizacjach, jest m.in. przewodniczącym osiedlowego koła Ligi Kobiet, a jego wodzowskie, wręcz dyktatorskie zapędy przedstawiane są jako jednocześnie groteskowe i przerażające. Z kolei „Urząd” (1986, nagrodzony m.in. na paryskim Międzynarodowym Festiwalu Filmowych „Cinema du Reel”) ukazuje, w jaki sposób działają komornicy i jak biurokratyczna, zdehumanizowana struktura reaguje na realne ludzkie dramaty.

W 1988 roku Zmarz-Koczanowicz zrealizowała w Środzie Śląskiej dokument „Co wyszło z ziemi?”, poświęcony skarbowi średzkiemu – odkrytej przypadkowo w 1988 roku, podczas prac budowlanych, kolekcji średniowiecznych monet i klejnotów. Reżyserkę mniej jednak interesowała archeologiczna sensacja, a bardziej – reakcje zwykłych ludzi, którzy – gdy dowiedzieli się o skarbie – zaczęli nielegalnie poszukiwać go na własną rękę. W związku z tym spora część kolekcji dostała się w prywatne ręce, a milicja przeprowadzić musiała operację poszukiwawczą, której efektem było postawienie zarzutów kilku osobom. Właśnie te wydarzenia – niejako na gorąco – próbowała uchwycić Zmarz-Koczanowicz, przypatrując się tej historii z socjologicznej perspektywy.

Jednak w dorobku reżyserki pojawiają się również filmy o zupełnie innym charakterze, czego przykładem może być poświęcona sztuce średniowiecza impresja dokumentalna „Modlitwa” z 1987 roku. W filmie wykorzystano zbiory m.in. Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu oraz Kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku.

Zmarz-Koczanowicz stworzyła również wiele dokumentów poświęconych znanym postaciom życia publicznego i kulturalnego: Czesławowi Miłoszowi („Czarodziejska góra. Amerykański portret Czesława Miłosza”, 2000) czy Krzysztofowi Kieślowskiemu („Still Alive”, 2005). Wśród tej grupy filmów znajdują się również tytuły opowiadające o związanym z Wrocławiem happenerze Waldemarze Frydrychu (i o stworzonym przez niego ruchu Pomarańczowej Alternatywy; „Major albo rewolucja krasnoludków”, 1989) czy o działającym w stolicy Dolnego Śląska reżyserze teatralnym Jerzym Grotowskim („Jerzy Grotowski. Próba portretu”, 1999).

W 2013 roku Zmarz-Koczanowicz została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za „wybitne zasługi w badaniu, dokumentowaniu i upamiętnianiu historii marca ‘68” – wydarzeniom tym poświęcone były jej filmy „Dworzec Gdański” (2007) i „Zwyczajny marzec” (2008).

Oprócz filmów dokumentalnych reżyserka stworzyła także kilka filmów i spektakli telewizyjnych, m.in. przygotowaną dla Teatru Telewizji adaptację „Pamiętnika z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego (2004). 

Oprac. Robert Dudziński

Twórczość

Dokładną filmografię reżyserki można przeczytać pod tym linkiem.