Z informacji źródłowych wynika, że latem 1946 r. istniały we Wrocławiu 22 księgarnie (5 spółdzielczych, 14 prywatnych i 3 organizacji religijnych). Do roku 1950, kiedy utworzono Dom Książki, funkcjonowało 36 punktów księgarskich (11 należało do spółdzielni, 20 prywatnych). W 1971 r. liczba księgarń i antykwariatów książkowych w stolicy Dolnego Śląska wzrosła do 51 (45 należało do Domu Książki, 1 do Centrum Kolportażu Wojskowego, 1 do Klubu Międzynarodowego Prasy i Książki, 2 związane z organizacjami wyznaniowymi). Pod koniec XX wieku było ok. 70 księgarń.

A w roku 2018?

*

Dzięki projektowi Szlakiem wrocławskich księgarń pojawiła się możliwość uporządkowania wiedzy o współczesnej – i historycznej – sytuacji wrocławskiego księgarstwa. Finalny, namacalny cel projektu był jasno określony: wydrukować dwustronną mapę, która będzie zawierały obecnie istniejące i zlikwidowane wrocławskie księgarnie i antykwariaty książkowe. Aby to zrealizować, podczas 6 działań warsztatowych, podczas wizyt studyjnych i kwerend źródłowych zweryfikowaliśmy dostępne w Internecie i obiegowe informacje dotyczące środowiska księgarskiego. Jak się okazało, bazy internetowe są mniej mylące niż intuicje samych księgarzy i antykwariuszy – mimo to szacunkowa niezgodność różnego rodzaju archiwów sieciowych to ok. 40%.

Podczas przewidzianych w projekcie spotkań, zadawaliśmy aktywnym księgarzom czy antykwariuszom – także tym emerytowanym lub nieaktywnym – pytania nie tylko dotyczące ich księgarskiej historii, różnych branżowych opowieści czy specjalistycznych anegdot. Badaliśmy również ich wiedzę dotyczącą wrocławskiego ruchu wydawniczego, poruszaliśmy kwestie dotyczące kondycji finansowej miejsc, które księgarze prowadzą i najczęściej odczuwanych przez nich problemów. Pytaliśmy także o poczucie przynależności do środowiska księgarskiego i poziomu integracji branżowej, o kondycję tzw. branży i potencjał, który w niej dostrzegają. Zbieraliśmy również informacje dotyczące świadomości księgarzy o światowych trendach czy ich oczekiwaniach wobec władz Wrocławia.

Spotkania przeprowadziliśmy z: Tomaszem Malejkim (księgarnia Cocofli), Ewą Malec (Księgarnia Hiszpańska), Stanisławem Karolewskim (antykwariat Szarlatan), Barbarą Jaworską (Antykwariat im. A. Jaworskiego), Gabrielem Kamińskim (byłym kierownikiem m.in. księgarni Arhat) czy Jackiem i Danutą Jakubowskimi (księgarnia Wratislavia). Jakie moglibyśmy wyodrębnić wnioski?

– zdecydowana mniejszość ankietowanych określiłaby swoją sytuację jako stabilną;
– oczekiwania wobec rządzących Wrocławiem skupiają się na sprawach bytowych, tj. preferencyjność stawek za czynsz, jak również np. na potrzebie większego dostrzegania roli księgarń i antykwariatów książkowych jako ważnego partnera w dziedzinie promocji czytelnictwa;
– na liście bolączek w kontekście wysokich rabatów udzielanych przez księgarnie internetowe pojawiała się potrzeba wprowadzenia tzw. stałej ceny książki;
– od dłuższego czasu trendem w księgarniach jest kurczenie się zasobu książkowego na rzecz artykułów biurowych i szkolnych;
– zdecydowana większość księgarzy nie zna się nawzajem.

Aby wprowadzić zmianę w kontekście ostatniego zagadnienia, w centrum projektu Szlakiem wrocławskich księgarń, czyli w księgarni Tajne Komplety, zorganizowaliśmy również pierwsze od co najmniej kilkunastu lat we Wrocławiu spotkanie integracyjne z księgarzami i antykwariuszami książkowymi. Wraz z właścicielami takich miejsc, jak Antykwariat Szarlatan, Antykwariat im. A. Jaworskiego, a także księgarń Chmurdalia, Dodo, Lekturka czy Biskupin, omówiono pomysły m.in. wspólnych inicjatyw edukacyjno-kulturalnych wśród wrocławskich punktów sprzedaży książki. Efektywnym narzędziem pozwalającym na zwiększenie rozpoznawalności księgarń i antykwariatów książkowych – i podwyższenia rangi tych miejsc – byłoby zorganizowanie cyklu wydarzeń pod wspólnym szyldem. Program MKiDN Partnerstwo dla Książki jest bardzo sprzyjającym źródłem dofinansowania tego typu inicjatyw.

*

Na początku padło pytanie – ile księgarń i antykwariatów książkowych działa obecnie we Wrocławiu? Na naszej mapie punktów istniejących naliczyliśmy 64, z czego większość to księgarnie specjalistyczne (prawnicze, dziecięce, językowe, zajmujące się sprzedażą podręczników, religijne), 19 to księgarnie ogólnoasortymentowe, a antykwariatów książkowych funkcjonujących w stolicy Dolnego Śląska działa obecnie 6. Jest też 5 cafe księgarń (księgarnio kawiarnie, bistro księgarnie, winiarnio-księgarnia). Warto również zwrócić uwagę na wrocławską sieć księgarń Beta (6 księgarń w centrach handlowych).

Nacisk położyliśmy na księgarnie kameralne, dlatego oddzielnie potraktowaliśmy księgarnie i antykwariaty książkowe wchodzące w skład ogólnopolskich sieci. Na naszej mapie nie ma punktów należących do dużych ogólnopolskich sieci (wzmiankujemy je obok, w legendzie). Gdyby dołączyć funkcjonujące obecnie we Wrocławiu Empiki, księgarnie Świat Książki, Mole Mole, Notabene czy Bonito.pl, naszą mapę należałoby rozszerzyć o dodatkowe 22 miejsca.

Mapa księgarń i antykwariatów zlikwidowanych została tak pomyślana, aby ukazać zarówno (tuż)powojenny zasób księgarski, przypomnieć punkty sprzedaży książek z czasów przedwojennych (niemieckie), jak również zwrócić uwagę na księgarnie należące do członków wrocławskiej społeczności żydowskiej. Specjalnie potraktowaliśmy księgarnie pionierskie, funkcjonujące tuż po wojnie, do roku 1950, dzięki czemu wyróżniliśmy prawdopodobnie pierwszą powojenną księgarnię we Wrocławiu.

Metodologia naszych działań? Oprócz weryfikacji różnego rodzaju źródeł internetowych, wizyt terenowych, działań z ekspertami, prowadziliśmy kwerendy w źródłach drukowanych, m.in. w czytelni czasopism Uwr. Cenne informacje można znaleźć – oprócz różnego rodzaju niemieckojęzycznych „adressbuchów” czy przed- lub powojennych książek telefonicznych – w różnych numerach „Kalendarza Wrocławskiego”. Na szczególną uwagę zasługują takie teksty, jak:

– Z. Arct, „Pierwsze księgarnie państwowe we Wrocławiu”, „Kalendarz Wrocławski 1970”
– Z. Arct, T. Jarmicki, „Księgarnie prywatne we Wrocławiu 1945-49”, „Kalendarz Wrocławski 1973”;
– Z. Arct, T. Jarmicki, „Księgarstwo spółdzielcze we Wrocławiu”, „Kalendarz Wrocławski 1971”;
– Z. Arct, T. Jarmicki, „Srebrny jubileusz Domu Książki”, „Kalendarz Wrocławski 1971”;
– J. Beker, M. Wajsman, „Państwowe Przedsiębiorstwo Dom Książki na Dolnym Śląsku”, „Kalendarz Wrocławski 1963”;
– A. Bułat, „Wrocławscy księgarze”, „Kalendarz Wrocławski 1980”;
– E. Ignaczak, „Był pionierem księgarstwa (Michał Bokajło)”, „Kalendarz Wrocławski 1980”;
– E. Gondek, „Sieć wrocławskich księgarń i drukarń w latach 1802-1858 w publikowanych wykazach urzędowych”, „Studia Bibliologiczne” 1995 nr 9.

*

Podziękowania za okazaną pomoc przy projekcie Szlakiem wrocławskich księgarń zechcą przyjąć: Jerzy Kokociński, Barbara Matczak, Radosław Łazarz.

Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Grzegorz Czekański