Biogram

Wilam Horzyca (1889-1959) – reżyser teatralny, dramatopisarz, eseista, teatrolog i teoretyk teatru, krytyk, tłumacz, redaktor i wydawca wielu czasopism poświęconych kulturze (m.in. „Skamandra”, drukującej teksty nowoczesnej dramaturgii światowej „Drogi” oraz „Sceny Lwowskiej”).

W latach 1908-1914 studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim germanistykę, filologię klasyczną i historię sztuki. Był autorem manifestu ogłoszonego w pierwszym numerze miesięcznika „Skamander”, do którego zespołu redakcyjnego należał i gdzie publikował recenzje teatralne. Wchodził także w skład kierownictwa „Elsynoru”. Był dyrektorem warszawskiego Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego (1924-1926) oraz Teatrów Miejskich (1932-1937) i scen dramatyczno-komediowych: Wielkiej i Rozmaitości Teatru Wielkiego we Lwowie (1930–1936). Wykładał historię dramatu w Państwowej Szkole Dramatycznej, a od 1929 był także jej dyrektorem. Podczas II wojny światowej wykładał na tajnych kursach historię literatury i redagował miesięcznik „Nurt. Pismo poświęcone kulturze polskiej”. Po wojnie była dyrektorem kolejno: Teatru im. Wyspańskiego w Katowicach (1945), Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu (1945-1948), Teatru Polskiego w Bydgoszczy (1947-1948), Teatru Polskiego w Poznaniu (1948-1955), Teatru Dramatycznego (obecnie: Polskiego) we Wrocławiu (1952-1953), Teatru im. Słowackiego w Krakowie (1955-1957) oraz Teatru Narodowego w Warszawie (1957-1959). Za wystawioną w 1947 roku sztukę "Romeo i Julia" Szekspira otrzymał nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim. Jest autorem dramatu "Pożegnanie" (1959) oraz wydanych po jego śmieci szkiców "O dramacie" (1969).

Horzyca „miał własną ideę twórczą, nie tylko w zakresie repertuaru i zasad inscenizacyjnych, ale i filozofii swego teatru”[1]. Był twórcą doktryny polskiego teatru monumentalnego, głoszącej odejście od naturalizmu i psychologizmu na rzecz powrotu do tradycji misterium i moralitetu. Jego spektakle „utrzymane były w stylu oszczędnego i selektywnie traktowanego realizmu, który odróżniał je od narzucanego socrealizmu. Aktorstwo było w nich solidne, często potężne […]. W jego inscenizacjach klasyki dominował surowy monumentalizm, oparte były o słowo, oszczędny gest, statycznie i hieratycznie komponowane układy scen zbiorowych. Posługiwały się umowną, skromną scenografią. Były szlachetne, wysmakowane i stonowane, a zarazem staroświeckie i jakby z innej epoki.”[2] Miał skłonność do syntezy wartości i uniwersalizacji sensów etycznych zawartych w wystawianych przez niego sztukach, a jego teatr charakteryzuje poetycka dramaturgia.

Był przeciwny ideologii komunistycznej, unikał przedstawień produkcyjnych, usiłując zastępować je rosyjską klasyką. Reżyserował także przedstawienia twórców zachodnich, za co był atakowany przez peerelowską krytykę i często przenoszony przez władze. We Wrocławiu był najpierw kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego, a w 1952 roku na jeden sezon został jego dyrektorem, zastępując na tym stanowisku Zdzisława Karczewskiego. Teatr opuścili jednak Wiercińscy, a wraz z nimi większość aktorów (z siedemdziesięcioosobowego zespołu pozostało ich jedynie ok. trzydziestu). Horzyca znalazł wielu nowych, często dopiero początkujących aktorów, nie byli oni jednak w stanie sprostać jego wizji teatru, podobnie jak zatrudnieni przez niego młodzi reżyserzy. Horzyca sam wystawił trzy sztuki: "Profesję pani Warren Shawa", na której temat opinie krytyków były podzielone, zdecydowanie źle przyjęty "Sen nocy letniej" Szekspira, będący jego trzecią inscenizacją (po toruńskiej i poznańskiej) tego dramatu, oraz najsłabszy z nich wszystkich "Grzech" Żeromskiego. Rozpoczęte próby do czwartej sztuki, "Znaków wolności" Brandstaettera, przerwała choroba reżysera, a jej premiera miała miejsce dopiero w grudniu 1953.

Wilam Horzyca zmarł po krótkiej chorobie w 1959 roku w trakcie pracy nad "Za kulisami" Norwida, które wystawione zostały już po jego śmierci. W 1960 roku teatr w Toruniu otrzymał imię Wilama Horzycy.

[1] Zob.: K. Braun, "Teatr Polski (1939-1989): Obszary wolności - obszary zniewolenia", Warszawa 1994.

[2] Zob.: S. Marczak-Oborski, "Teatr polski w latach 1918-1965, t 1: Teatry dramatyczne", Warszawa 1985.

Oprac. Barbara Matczak

Bibliografia:

Braun K., "Teatr Polski (1939-1989): Obszary wolności - obszary zniewolenia", Warszawa 1994.

"Dyrektorzy i działy literackie Teatru Polskiego we Wrocławiu", [brak autora], [online] , [dostęp: 19.09.2018].

"Encyklopedia Wrocławia", pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2000.

Marczak-Oborski S., "Teatr polski w latach 1918-1965", t 1: "Teatry dramatyczne", Warszawa 1985.

"Wilam Horzyca", [brak autora], [online] , [dostęp: 19.09.2018].

"Wilam Horzyca", [brak autora], [w:] "Encyklopedia teatru polskiego", [online] , [dostęp: 19.09.2018].