Biogram

Xawery Dunikowski (1875-1964) – urodzony 24 listopada 1875 w Krakowie rzeźbiarz, symbolista, malarz i wykładowca akademicki.  W latach 1896-1904 studiował w krakowskim ASP u rzeźbiarzy Alfreda Dauna i Konstantego Laszczki oraz u malarza Jana Stanisławskiego. Był profesorem warszawskiej Szkoły Sztuk Plastycznych (od 1904), później w Krakowie (od 1910), by następnie w 1914 wyjechać na stypendium do Londynu, a po wybuchu I wojny światowej do Paryża. W międzyczasie z romansu z jego studentką, Sarą Lipską, urodziło się w 1908 jego jedyne dziecko, Maria Xawera. Dunikowski krótko pełnił rolę głowy rodziny, kiedy w 1914 dołączył do Lipskiej, która akurat projektowała kostiumy dla baletu założyciela słynnego zespołu Les Ballets Russes, Diagilewa, a którego artystów Xawery uwieczniał na obrazach. Później wstąpił do Legii Cudzoziemskiej, po czym wrócił do Polski. Sara pozostała we Francji.

W latach 1922-1939 i 1946-1955 sprawował funkcję kierownika katedry rzeźby w krakowskim ASP. Po aresztowaniu w 1940 przez pięć lat był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Chorował tam na tyfus i pracował w warsztacie, gdzie: „rzeźbiło się modele tych wszystkich budynków, które oni robili. To straszna robota była. Od godz. 8.00 rano do godz. 8.00 wieczorem musiał pan siedzieć i udawać, że coś robi. Na wieczór ja to wszystko psułem i następnego dnia zaczynałem od początku i tak przez pięć lat. Po opuszczeniu obozu przyjechałem do Krakowa, ważyłem 40 kg.”[1] – jak wspominał Dunikowski. W 1955 na stałe przeniósł się do Warszawy, a w 1959 został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu.

W 1905 w restauracji Lijewskiego w Warszawie, gdzie artysta wybrał się na obiad wraz z Janem Krywultem, który urządzał mu wtedy wystawę w swojej galerii sztuki, Dunikowski postrzelił śmiertelnie malarza Wacława Pawliszaka. Wyszedł z więzenia za sporą kaucją, po czym sąd zwolnił go z odpowiedzialności za śmierć, ponieważ uznał, że czyn był popełniony w afekcie i w geście samoobrony. Według relacji Krywulta bowiem, Pawliszak próbował zaatakować rzeźbiarza, który w impulsie sięgnął po broń i strzelił.

Dunikowski odbył wiele podróży, w tym na Bliski Wschód, do Egiptu, Włoch i Francji. Do grona jego uczniów zaliczali się m.in. Jerzy Bereś, Maria Jarema czy Józef Gosławski. W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, tworzył takie projekty jak: „Głowy wawelskie”, „Pomnik Józefa Dietla w Krakowie”, „Tchnienie” czy Macierzyństwo. Był autorem koncepcji (lepił w glinie), a wykonanie powierzał snycerzom lub kamieniarzom.[2]

Zmarł 26 stycznia 1964 w Warszawie, pochowano go w Alei Zasłużonych na Powązkach. W miejscu, gdzie miało znaleźć się mieszkanie i pracownia artysty, którego odbudowę ukończono dopiero w rok po jego śmierci, znajduje się teraz Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni.

Więcej o rzeźbiarzu można posłuchać w archiwalnych nagraniach na stronie Polskiego Radia pod linkiem: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/764576,Wystrzalowy-epizod-w-zyciu-Xawerego-Dunikowskiego.

Źródła papierowe:

„Encyklopedia Wrocławia”, red. nauk. J. Harasimowicz, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006, s. 167;

E. Kobel, „Patroni wrocławskich ulic, placów i zaułków”, wydawca: Ewa Kobel, Wrocław 2008, s. 142-143;

A. Rottenberg, Sztuka w Polsce 1945-2005, Wydawnictwo Piotra Marciszuka STENTOR, Warszawa 2005, s. 398.

Źródła internetowe:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Xawery_Dunikowski

https://culture.pl/pl/dzielo/xawery-dunikowski-tchnienie

https://culture.pl/pl/miejsce/krolikarnia

https://artystaisztuka.pl/10-faktow-zycia-xawerego-dunikowskiego-53-rocznice-smierci-artysty/

http://mnk.pl/fotogalerie/dziela-xawerego-dunikowskiego

https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/764576,Wystrzalowy-epizod-w-zyciu-Xawerego-Dunikowskiego

https://culture.pl/pl/tworca/xawery-ksawery-dunikowski

https://czasnawnetrze.pl/malarstwo-polskie/sylwetki-artystow/13540-xawery-dunikowski

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sara_Lipska

https://pl.wikipedia.org/wiki/Siergiej_Diagilew

https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Rze%C5%BAby_im._Xawerego_Dunikowskiego_w_Kr%C3%B3likarni

Dostęp z dnia 04.09.18.