Reż. Andrzej Wajda, 97', Polska 1958.

Ekranizacja głośnej powieści Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" stała się  jednym z najważniejszych polskich filmów. Andrzej Wajda stworzył kamień węgielny tzw. szkoły polskiej – film, w którym pokazał tragizm polskich losów i postaw.

Tuż po zakończeniu II wojny światowej były żołnierz Armii Krajowej Maciek Chełmicki przechodzi do antykomunistycznego podziemia. Otrzymuje rozkaz zabicia lokalnego sekretarza Polskiej Partii Robotniczej, starego działacza Szczuki. W tej sytuacji zarysowany zostaje koszmar polskich powojennych losów. Chełmicki musi wykonać zadanie, do którego nabiera coraz większych wątpliwości. Potęguje je jeszcze tragiczna pomyłka – w pierwszej akcji zamachu zamiast wskazanego celu giną przypadkowi ludzie.

Maciek Chełmicki to sztandarowy bohater nurtu szkoły polskiej. W tej postaci skupia się zarazem romantyczna tradycja polskiej walki niepodległościowej, ale także gorzki rozrachunek z polską powojenną rzeczywistością, kiedy okazało się, że jeden totalitaryzm zastąpiony został kolejnym. Koniec wojny i podziemnego zaangażowania w walkę z okupantem niestety nie przyniósł upragnionej niepodległości. Losy historii postawiły Chełmickiego w sytuacji bez wyjścia. Bohater postanawia wykonać swój rozkaz, mimo trawiących go wątpliwości co do sensu takiej walki.

Zbigniew Cybulski za sprawą swojej roli stworzył kreację uważaną za symbol buntu straconego pokolenia, które ponosiło tak wielkie ofiary. Ta rola dała mu status aktorskiego objawienia i przyniosła rozgłos oraz rozpoznawalność. W tym kontekście przyrównywano go do hollywoodzkiego idola Jamesa Deana. Cybulski w roli Chełmickiego dał także początek modzie na noszenie w Polsce ciemnych okularów.

Zdjęcia do filmu realizowano we Wrocławiu. Wyraźnie widać w nich jeszcze wojenne zniszczenia miasta. Plenerami były m.in. ulica Nasypowa (scena ucieczki rannego Maćka przed żołnierzami), kościół przy ul. Św. Mikołaja czy ul. Franciszkańska. Słynną symboliczną scenę śmierci głównego bohatera kręcono na wysypisku śmieci, w miejscu, gdzie dziś znajduje się wrocławski aquapark. W kadrach możemy także dostrzec wiadukt kolejowy od ul. Zielińskiego i od ul. Komandorskiej czy ul. Bogusławskiego. W atelier wrocławskiej Wytwórni Filmowej zbudowano konstrukcję filmowego hotelu Monopol, który posłużył za główną scenografię filmu. W zbiorach dzisiejszej CeTA znajdują się kostiumy z film, m.in. ubiór głównego bohatera. Za filmowy plener posłużyła także dolnośląska Trzebnica. Sceny kręcono tutaj w pobliżu Kaplicy Świętej Jadwigi Śląskiej.

"Popiół i diament" spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem zarówno krytyki krajowej, jak i międzynarodowej. Po dziś dzień uważany jest za arcydzieło nurtu szkoły polskiej i jedno z największych osiągnięć w reżyserskiej karierze Andrzeja Wajdy.

Przeczytaj więcej o filmie pod tym linkiem.

Fotografie z planu zdjęciowego można przejrzeć pod tym linkiem.

Sebastian Sroka