Biogram

Janusz Nasfeter (ur. 15 sierpnia 1920 roku w Warszawie – zm. 1 kwietnia 1998 roku w Warszawie) z filmem związany był już od najmłodszych lat. Jego wuj, Stefan, był właścicielem wołomińskiego kina „Oaza” i wytwórni filmów fabularnych, w której powstał przedwojenny religijny przebój Ty, co w Ostrej świecisz Bramie (1937). Janusz Nasfeter zaraził się od krewnego filmową pasją i ukończył studia na wydziale reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w 1950 roku – dyplom otrzymał rok później.

Po uzyskaniu absolutorium podjął pracę w łódzkiej Wytwórni Filmów Oświatowych, gdzie w ciągu sześciu lat zrealizował osiemnaście filmów dokumentalnych i edukacyjnych, w tym najbardziej chyba rozpoznawalny – Mikołaja Kopernika z 1954 roku. Fabularnym debiutem Nasfetera były nowelowe Małe dramaty (1958), w których reżyser rozpoczął twórczą drogę, realizowaną konsekwentnie do końca kariery. Małe dramaty ukazują dziecięce problemy i rozterki, którym reżyser przygląda się z dużą atencją i bez protekcjonalizmu. Drugim tematem powracającym regularnie w twórczości Nasfetera jest wojna – z pewnością nie bez znaczenia są tu traumatyczne wspomnienia reżysera z czasu okupacji sowieckiej. Motyw wojenny po raz pierwszy w filmografii reżysera pojawił się w 1963 roku wraz z filmem Ranny w lesie.

O wojnie opowiedział również w jednym z najsłynniejszych swoich filmów – Niekochanej z 1965 roku i późniejszej o dwa lata Długiej nocy. Ten drugi tytuł jest też pierwszą produkcją zrealizowaną przez reżysera we wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych. Długa noc opowiada historię Zygmunta Korsaka (Józef Duriasz), mieszkańca małego miasteczka na wschodzie Polski, ukrywającego w piwnicy znajomego Żyda (Zygmunt Hobot). Kiedy dowiadują się o tym sąsiedzi Korsaka, dochodzi do konfliktu wartości i interesów, w którym stawką jest ludzkie życie. Długa noc to jeden z najbardziej spektakularnych przykładów tzw. „półkowników”, a więc filmów zatrzymanych przez cenzurę na półkach archiwów. Do dystrybucji trafił dopiero po ponad 20 latach od wyprodukowania – w 1989 roku.

Kolejny realizowany we wrocławskiej WFF film Nasfetera to Abel twój brat z 1970 roku. Reżyser wrócił w nim do dziecięcego bohatera, pokazując losy wrażliwego Karola, prześladowanego przez kolegów z klasy i próbującego wkupić się w ich łaski. W Ablu twoim bracie po raz pierwszy razem na ekranie pojawili się Filip Łobodziński i Henryk Gołębiewski. Późniejszych młodych gwiazdorów Podróży za jeden uśmiech (1971) i Stawiam na Tolka Banana (1973) Nasfeter odkrył na własnym podwórku (Gołębiewski) oraz w jednym z warszawskich studiów dubbingowych (Łobodziński).

Młodego bohatera reżyser pokazał również w Tym okrutnym, nikczemnym chłopaku. Powstały w 1972 roku film opowiada historię Romka (Roman Dobosz), pozbawionego miłości chłopca, który wchodzi w konflikt z prawem. Zdjęcia plenerowe do filmu powstały w Warszawie, a studyjne we Wrocławiu. W atelier WFF nakręcono również część scen Motyli (1973) – nostalgicznej opowieści o pierwszej miłości rodzącej się w czasie wakacji pomiędzy Edkiem (Roman Mosior) a Moniką (Bożena Fedorczyk) – oraz Mojej wojny, mojej miłości. W wyprodukowanym w 1975 roku filmie reżyser przedstawił II wojnę światową widzianą oczyma nastolatków.

Ostatnią produkcją Janusza Nasfetera, zrealizowaną w stolicy Dolnego Śląska, jest telewizyjny film Śnić we śnie (1979). Reżyser skupia się tym razem na problemach dorosłych, przedstawiając skomplikowaną relację matki (Iga Mayr) i córki (Ewa Lejczak). Śnić we śnie wykorzystuje nie tylko atelier WFF, na ekranie rozpoznać można również wrocławskie plenery – bohaterowie przejeżdżają przez Rynek, a na ulicy Oławskej, wówczas będącej jeszcze ruchliwą arterią, nieomal potrącają pieszą.

Śnić we śnie było kolejnym w filmografii Nasfetera dziełem, które nie spodobało się cenzurze. Aby zapobiec sytuacji, w której film w ogóle nie trafiłby na szklany ekran, reżyser zgodził się na wycięcie niemal jednej trzeciej materiału. Po tych perturbacjach Janusz Nasfeter nie wrócił już za kamerę. Grzegorz Królikiewicz zrealizował o nim dwa filmy dokumentalne – Portret artysty z czasów starości (1993) i Piękne lata niewoli (1996).

Janusz Nasfeter zmarł 31 marca 1998 roku w Warszawie.

Oprac. Dawid Junke

Twórczość

Informacje poświęcone twórczości reżysera można przeczytać pod tym linkiem.